Tết Đoan Ngọ, còn gọi là Tết Đoan Dương hay Tết “giết sâu bọ”, là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt Nam. Ngày lễ này diễn ra vào mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Tết Đoan Ngọ năm 2025 sẽ rơi vào thứ Bảy, ngày 31 tháng 5 dương lịch.
Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ
Tên gọi “Đoan Ngọ” xuất phát từ “Đoan” nghĩa là bắt đầu và “Ngọ” chỉ khoảng thời gian từ 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều, tức giữa trưa. Ngày lễ này được tổ chức vào thời điểm khí dương đang thịnh vượng nhất trong năm.
Theo truyền thuyết dân gian, sau mùa màng bội thu, người dân thường phải đối mặt với nạn sâu bọ phá hoại cây trái và lương thực. Một ông lão tên Đôi Truân đã xuất hiện và hướng dẫn dân làng lập đàn cúng đơn giản với bánh tro và trái cây. Kỳ diệu thay, sâu bọ sau đó bị tiêu diệt hết. Từ đó, vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hàng năm, người dân thực hiện nghi lễ này để diệt trừ sâu bọ, bảo vệ mùa màng và sức khỏe.
Phong tục và nghi lễ trong Tết Đoan Ngọ năm 2025
Tết Đoan Ngọ là dịp để các gia đình sum họp, thực hiện các nghi lễ truyền thống và cùng nhau thưởng thức những món ăn đặc trưng của ngày lễ. Một số phong tục phổ biến trong ngày này bao gồm:
- Ăn rượu nếp: Người dân tin rằng ăn rượu nếp vào buổi sáng Tết Đoan Ngọ giúp tiêu diệt sâu bọ trong người.
- Ăn hoa quả đầu mùa: Các loại quả như mận, vải, xoài, chôm chôm, dưa hấu… được ưa chuộng trong ngày này. Người ta tin rằng ăn những loại quả này giúp “diệt sâu bọ” trong cơ thể và mang lại may mắn, sức khỏe.
- Cúng tổ tiên: Các gia đình chuẩn bị mâm cỗ với các món ăn truyền thống để dâng cúng tổ tiên, thể hiện lòng hiếu thảo và cầu mong sức khỏe, bình an.
- Hái thuốc: Người xưa còn có tục lệ hái các loại thảo dược vào giờ Ngọ ngày 5/5 Âm lịch để phơi khô dùng dần, tin rằng “vào chính ngọ ngày Tết Đoan Dương, dược tính trong các loại lá cây tăng cao nhất”.
Mâm cỗ Tết Đoan Ngọ năm 2025
Mâm cỗ trong ngày Tết Đoan Ngọ thường bao gồm:
- Rượu nếp được làm từ gạo nếp lên men, có vị ngọt và cay nhẹ. Người Việt xưa tin rằng thời điểm này, cơ thể dễ bị “sâu bọ” (ám chỉ ký sinh trùng, vi khuẩn) xâm nhập, nên việc ăn rượu nếp khi bụng còn đói sẽ giúp tiêu diệt các “sâu bọ” trong cơ thể.
- Bánh tro (bánh ú), loại bánh làm từ gạo nếp ngâm nước tro, có tính mát, giúp thanh lọc cơ thể. Theo Đông y, bánh tro có tác dụng giải nhiệt, mát gan, thanh lọc cơ thể và hỗ trợ tiêu hóa. Món bánh này cũng mang tính biểu tượng của sự tinh khiết, tẩy trừ những điều không may mắn trong người.
- Hoa quả theo mùa như mận, vải, xoài, chôm chôm, dưa hấu… Người xưa quan niệm rằng, ăn trái cây vào sáng sớm ngày 5/5 âm lịch sẽ giúp “diệt sâu bọ” trong người, đồng thời bổ sung vitamin, thanh lọc cơ thể và làm mát trong những ngày hè oi ả.
- Ở một số vùng miền Trung, thịt vịt là món ăn không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ. Theo quan niệm dân gian, thịt vịt có tính hàn, giúp giải nhiệt, làm mát cơ thể trong thời tiết nóng bức của tháng 5 âm lịch.
Mâm cỗ Tết Đoan Ngọ năm 2025 không chỉ đơn giản là vật phẩm dâng cúng tổ tiên mà còn là biểu tượng của sự giao hòa giữa con người với tự nhiên, giữa ẩm thực với y học cổ truyền và tín ngưỡng dân gian. Từ những món ăn giản dị, người Việt đã gìn giữ và trao truyền một phần hồn văn hóa dân tộc qua từng thế hệ.
Tết Đoan Ngọ trong văn hóa các nước châu Á
Tết Đoan Ngọ không chỉ là ngày lễ truyền thống của Việt Nam mà còn được tổ chức ở nhiều quốc gia châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc… Tuy nhiên, mỗi quốc gia lại có những phong tục và ý nghĩa riêng biệt:
- Trung Quốc: Tết Đoan Ngọ gắn liền với câu chuyện cảm động về nhà thơ Khuất Nguyên. Người dân tổ chức các hoạt động tưởng nhớ ông như đua thuyền rồng, ăn bánh ú (bánh tro) và thả thuyền giấy xuống sông.
- Hàn Quốc: Ngày lễ này được gọi là Dano, là dịp để người dân tổ chức các lễ hội truyền thống, chơi các trò chơi dân gian và thưởng thức các món ăn đặc trưng.
- Nhật Bản: Tết Đoan Ngọ được gọi là Tango no Sekku, là ngày lễ dành cho trẻ em trai, với các hoạt động như treo cờ cá chép và trưng bày búp bê samurai.
Tết Đoan Ngọ là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt Nam, mang đậm giá trị văn hóa và tinh thần. Tết Đoan Ngọ năm 2025 sẽ rơi vào thứ Bảy, ngày 31 tháng 5 dương lịch, là dịp để các gia đình sum họp, thực hiện các nghi lễ truyền thống và cùng nhau thưởng thức những món ăn đặc trưng của ngày lễ.
Xem thêm:
