Khái niệm là gì? Phân biệt khái niệm và định nghĩa?

Khái niệm là gì? Định nghĩa là gì? Mọi người thường băn khoăn rằng khái niệm và định nghĩa là một? Để hiểu rõ vấn đề này, mời các bạn theo dõi bài viết dưới đây của Hoàng Hà Mobile để có những thông tin chi tiết nhé! 

Khái niệm là gì? 

Khái niệm (concept) là một hình thức tư duy trừu tượng dùng để đại diện cho các đối tượng, sự vật hoặc ý tưởng trong thực tế. Khái niệm giúp con người tổ chức và phân loại thông tin giúp nhận thức thế giới xung quanh. 

Trong triết học

Khái niệm là một phần cốt lõi của tư duy, biểu thị sự hiểu biết về bản chất, các đặc tính chung của sự vật hoặc hiện tượng. Nó là sản phẩm của quá trình trừu tượng hóa và tổng hợp những đặc điểm, tính chất của các sự vật hiện tượng cụ thể. Ví dụ khái niệm công bằng trong triết học phản ánh các nguyên tắc về đối xử và phân phối tài nguyên xã hội một cách bình đẳng.

Trong tâm lý học

Trong tâm lý học, khái niệm là gì? Khái niệm được coi là một phần của quá trình nhận thức giúp con người sắp xếp và hiểu được thế giới xung quanh. Khái niệm là cách mà não bộ của con người xử lý, phân loại thông tin từ các trải nghiệm cụ thể, nhờ đó con người có thể nhận ra những mẫu hình và phân loại chúng một cách dễ dàng. Ví dụ khái niệm ghế giúp chúng ta nhận ra và phân loại những đối tượng có hình dạng và công năng tương tự (dù có thể khác nhau về kích thước, màu sắc).

Khái niệm cổ điển 

Là lý thuyết cho rằng các khái niệm được xác định bằng các thuộc tính cần thiết và đủ. Mỗi khái niệm có một tập hợp các đặc điểm cố định, để một đối tượng thuộc về khái niệm đó, nó phải có đủ tất cả các thuộc tính. Ví dụ, khái niệm hình vuông yêu cầu các đặc điểm cần thiết và đủ là có bốn cạnh bằng nhau và các góc vuông.

Khái niệm tự nhiên 

Khái niệm tự nhiên là khái niệm được hình thành thông qua trải nghiệm thực tế, không nhất thiết phải có các tiêu chí rõ ràng. Chúng thường có ranh giới mờ, có thể bao gồm nhiều ví dụ khác nhau mà không nhất thiết phải có những thuộc tính chung cố định. Ví dụ, khái niệm chim là một khái niệm tự nhiên, vì các loài chim rất đa dạng nhưng ta vẫn có thể nhận biết và phân loại chúng như chim, ngay cả khi một số loài chim không thể bay (như đà điểu).

Thuộc tính của khái niệm là gì? 

Trong lý thuyết về khái niệm, các thuộc tính cơ bản của một khái niệm bao gồm nội hàm và ngoại hàm. Đây là hai thành phần quan trọng giúp phân tích, xác định ý nghĩa cũng như phạm vi của khái niệm. 

Nội hàm của một khái niệm là tập hợp các thuộc tính, đặc điểm hoặc tính chất cần thiết để xác định và phân biệt đối tượng thuộc về khái niệm đó. Nó bao gồm ý nghĩa và bản chất của khái niệm giúp các bạn hiểu được điều kiện mà một đối tượng phải đáp ứng để thuộc vào khái niệm. Ví dụ khái niệm hình tam giác có nội hàm là hình học phẳng có ba cạnh và ba góc. Những thuộc tính này là các điều kiện cần và đủ để xác định một đối tượng là hình tam giác.  

Ngoại hàm của một khái niệm là gì? Là tập hợp các đối tượng cụ thể nằm trong phạm vi của khái niệm đó, tức là các đối tượng thỏa mãn các điều kiện của nội hàm. Nó cho biết tất cả những ví dụ cụ thể mà khái niệm bao hàm. Ví dụ với khái niệm hình tam giác, ngoại hàm của nó sẽ bao gồm tất cả các loại hình tam giác cụ thể như tam giác đều, tam giác cân, tam giác vuông,… 

Nội hàm càng lớn, tức là càng có nhiều đặc tính chi tiết thì ngoại hàm càng nhỏ, vì càng ít đối tượng cụ thể có thể thỏa mãn những đặc tính đó. Ngoại hàm càng lớn tức là khái niệm càng bao quát thì nội hàm càng nhỏ, vì có ít đặc tính yêu cầu hơn.  

Phân loại khái niệm 

Khái niệm là gì? Phân loại khái niệm dựa trên nội hàm và ngoại diên là một cách tiếp cận logic học quan trọng, giúp xác định rõ hơn bản chất và phạm vi của các khái niệm. Dưới đây là phân loại chi tiết theo hai thuộc tính này: 

Theo nội hàm 

Nội hàm của khái niệm là tập hợp các đặc tính cần thiết để xác định đối tượng thuộc về khái niệm. Dựa theo nội hàm, khái niệm được chia thành các loại sau: 

• Khái niệm trừu tượng: Phản ánh những đối tượng không tồn tại trực tiếp dưới dạng cụ thể mà là các tính chất, mối quan hệ hoặc hiện tượng mang tính lý thuyết, tổng quát hóa. Ví dụ như công lý, tình yêu, cái đẹp. 
• Khái niệm cụ thể: Phản ánh những đối tượng, hiện tượng có thể nhận biết và cảm nhận thông qua giác quan hoặc có sự hiện hữu rõ ràng trong thực tế. Ví dụ cây, con người, cái bàn. 

• Khái niệm khẳng định: Nội hàm của khẳng định khái niệm là gì? Nó phản ánh sự tồn tại hoặc sự khẳng định của một tính chất hay thuộc tính nào đó.
• Khái niệm phủ định: Nội hàm của khái niệm này phản ánh sự không tồn tại hoặc sự vắng mặt của một tính chất, thuộc tính. 
• Khái niệm tương quan: Là những khái niệm chỉ có thể tồn tại và được hiểu thông qua mối quan hệ với một khái niệm khác. Khi nhắc đến một khái niệm, người ta nghĩ ngay đến mối quan hệ tương quan với khái niệm khác. 
• Khái niệm không tương quan: Là những khái niệm có thể tồn tại độc lập mà không cần liên hệ với khái niệm khác. 

Theo ngoại diên 

Ngoại diên hay ngoại hàm của khái niệm là gì? Phân loại khái niệm theo ngoại hàm là tập hợp các đối tượng hoặc phần tử cụ thể mà khái niệm bao hàm. Dựa theo ngoại diên, khái niệm được chia thành: 

• Khái niệm chung: Là những khái niệm dùng để chỉ một lớp đối tượng có những thuộc tính chung, không phải chỉ một cá thể hay đối tượng duy nhất. Ngoại diên của khái niệm chung luôn chứa nhiều đối tượng. Ví dụ như học sinh, giáo viên, cây cối, thành phố. 
• Khái niệm riêng: Là những khái niệm chỉ một đối tượng duy nhất, không có nhiều phần tử thuộc vào ngoại diên của khái niệm này. Ví dụ như thành phố Hà Nội, mặt trời,…  

Định nghĩa là gì?

Bên cạnh tìm hiểu khái niệm là gì? Định nghĩa là việc xác định rõ ràng các đặc trưng cơ bản của một sự vật, hiện tượng hay quá trình thông qua ngôn ngữ. Mục tiêu của định nghĩa là làm rõ nội dung của khái niệm và giúp phân biệt khái niệm đó với các khái niệm khác. Định nghĩa mang tính chính xác, khách quan và có vai trò quan trọng trong khoa học, vì nó giúp tạo ra sự hiểu biết nhất quán và thống nhất về các đối tượng được nghiên cứu. Định nghĩa là nền tảng cơ bản của mọi lý thuyết khoa học giúp hình thành và phát triển các quan điểm lý luận chặt chẽ.  

Các nguyên tắc của định nghĩa 

Các nguyên tắc của định nghĩa bao gồm những tiêu chí cơ bản giúp đảm bảo tính chính xác, rõ ràng và hiệu quả trong việc định nghĩa một khái niệm. Cụ thể, các nguyên tắc đó là: 

Nguyên tắc tương xứng

Ngoại diên của khái niệm được định nghĩa và ngoại diên của khái niệm dùng để định nghĩa phải tương đương với nhau. Điều này có nghĩa là các đối tượng thuộc về khái niệm được định nghĩa phải chính xác là các đối tượng được mô tả trong định nghĩa, không thừa hay thiếu. Ví dụ định nghĩa hình tam giác là một đa giác có ba cạnh là một định nghĩa tương xứng, vì tất cả các hình tam giác đều có ba cạnh và ngược lại, bất kỳ hình nào có ba cạnh đều là hình tam giác. 

Không nói vòng quanh 

Trong bài viết này chúng ta không chỉ tìm hiểu khái niệm là gì mà còn tìm hiểu về định nghĩa. Nguyên tắc của định nghĩa không được dùng chính khái niệm đang định nghĩa để mô tả nó. Điều này làm cho định nghĩa trở nên vô nghĩa và không cung cấp thông tin mới. Chẳng hạn như định nghĩa con người là một sinh vật có tính người thì đây là định nghĩa vòng quanh, không giúp người nghe hiểu về khái niệm con người. 

Không nói theo cách phủ định 

Định nghĩa cần được đưa ra dưới dạng khẳng định, không nên chỉ dựa vào việc phủ định các khái niệm khác. Định nghĩa phủ định không làm rõ đặc trưng của khái niệm mà chỉ loại trừ các khái niệm không thuộc về nó. Ví dụ định nghĩa hình vuông không phải là hình tròn là định nghĩa phủ định và không cung cấp thông tin đầy đủ về bản chất của hình vuông. 

Phải rõ ràng

Định nghĩa cần được diễn đạt một cách rõ ràng, tránh sử dụng các thuộc tính có thể suy ra từ những thuộc tính khác. Mọi đặc tính trong định nghĩa phải là các thuộc tính cơ bản và không bao hàm lẫn nhau.  

So sánh giữa khái niệm và định nghĩa

Sau khi tìm hiểu khái niệm là gì? Định nghĩa là gì? Chắc hẳn các bạn đã thấy giữa chúng tồn tại những điểm giống và khác nhau nhất định. Sau đây là những điểm giống/ khác nhau của khái niệm và định nghĩa cho các bạn nắm được: 

Giống nhau 

Khái niệm và định nghĩa đều là các công cụ trừu tượng dùng để mô tả và làm rõ sự vật, hiện tượng, quá trình hay mối quan hệ trong thế giới thực hoặc tư duy. Điểm giống nhau tiếp theo giữa định nghĩa và khái niệm là đều giúp con người hiểu, phân biệt đối tượng, sự vật, hiện tượng với các đối tượng khác. Nhìn chung, khái niệm và định nghĩa đóng vai trò quan trọng trong tư duy logic và sử dụng trong khoa học, ngôn ngữ học. 

Khác nhau 

Tạm Kết 

Trên đây, chúng tôi đã giải thích khái niệm là gì? Sự khác nhau giữa khái niệm và định nghĩa cho các bạn nắm được. Hy vọng những thông tin trên giúp các bạn phân biệt được khái niệm và định nghĩa để tiếp thu kiến thức đúng chuẩn. Hãy theo dõi chúng tôi trên fanpage Hoàng Hà Mobile, kênh Youtube Hoàng Hà Channel để không bỏ lỡ những thông tin thú vị nhé! 

XEM THÊM: 

• Đường lưỡi bò là gì? Vì sao bị quốc tế tẩy chay?
• Tần số là gì? Vai trò và ứng dụng của tần số