Hiện tượng mưa đá là gì? Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết mưa đá

Mưa đá là một hiện tượng thời tiết hiếm gặp nhưng có sức tàn phá mạnh mẽ. Từng cơn mưa đá có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho hoa màu, tài sản, thậm chí đe dọa an toàn con người. Việc hiểu rõ hiện tượng mưa đá là gì, nguyên nhân hình thành, dấu hiệu nhận biết và cách phòng tránh sẽ giúp mỗi người chủ động ứng phó, giảm thiểu rủi ro trong cuộc sống.

Hiện tượng mưa đá là gì?

Mưa đá là hiện tượng các hạt nước trong đám mây bị đóng băng và rơi xuống mặt đất ở dạng các viên băng nhỏ, có đường kính từ vài milimét đến vài centimet. Mưa đá thường xảy ra trong các cơn dông mạnh – khi khí quyển có sự đối lưu dữ dội và nhiệt độ thay đổi nhanh theo độ cao.

Cấu tạo của hạt mưa đá khá đặc biệt. Khi quan sát dưới kính hiển vi, ta thấy hạt đá gồm nhiều lớp băng trong suốt xen kẽ các lớp băng mờ đục, giống như vân gỗ. Điều này chứng tỏ hạt mưa đá được hình thành qua nhiều chu kỳ đóng băng và tan chảy bên trong đám mây dông.

Khác với tuyết – hình thành ở nhiệt độ thấp trong toàn bộ lớp khí quyển – mưa đá có thể xuất hiện ngay cả trong mùa nóng, khi phần khí quyển dưới mặt đất vẫn có nhiệt độ cao. Đây là điểm đặc trưng khiến mưa đá trở thành một hiện tượng đặc biệt trong các vùng nhiệt đới như Việt Nam.

Vì sao lại có hiện tượng mưa đá?

Mưa đá hình thành trong những đám mây đối lưu phát triển mạnh, đặc biệt là mây vũ tích (Cumulonimbus) – loại mây dông khổng lồ vươn cao hàng chục km. Bên trong đám mây này, các luồng không khí nóng ẩm bốc lên mạnh mẽ, gặp tầng khí lạnh ở cao độ, khiến hơi nước ngưng tụ và đóng băng.

Khi các hạt băng nhỏ hình thành, chúng được luồng không khí bốc lên đẩy ngược lên trên, rồi lại rơi xuống do trọng lực. Quá trình “lên – xuống” này lặp đi lặp lại nhiều lần. Mỗi lần như vậy, hạt băng lại “bọc thêm” một lớp nước và đóng băng, khiến kích thước ngày càng lớn.

Khi hạt băng trở nên quá nặng và luồng gió không còn đủ mạnh để nâng nó lên, nó sẽ rơi xuống đất – tạo thành mưa đá.

Các yếu tố chính dẫn đến mưa đá gồm:

• Nhiệt độ không khí thay đổi đột ngột theo độ cao.
• Độ ẩm cao trong tầng đối lưu.
• Luồng khí đối lưu mạnh (thường xảy ra trong cơn dông nhiệt).
• Gió cắt tầng mạnh, khiến đám mây phát triển theo chiều đứng.

Các dạng mưa đá thường gặp

Mưa đá không phải lúc nào cũng giống nhau. Tùy theo kích thước, hình dạng và mật độ hạt băng, ta có thể chia hiện tượng mưa đá thành một số dạng phổ biến như sau:

• Mưa đá nhỏ (hail pellets): Các viên băng nhỏ như hạt cát hoặc hạt đậu, rơi lẫn trong mưa thường. Dạng này ít gây thiệt hại và thường chỉ kéo dài vài phút.
• Mưa đá trung bình: Viên đá có đường kính 5–10 mm, thường xuất hiện trong cơn dông mạnh. Có thể gây móp mái tôn, rách lá cây hoặc trầy xước xe cộ.
• Mưa đá lớn (hailstones): Kích thước viên đá trên 2 cm, rơi với vận tốc cao (20–50 m/s), có thể vỡ kính, làm hư mái nhà, thậm chí gây thương tích cho người.
• Mưa đá hỗn hợp: Gồm cả các hạt băng trong suốt và hạt băng đục, kèm theo gió mạnh và sấm sét. Đây là loại mưa đá thường gây thiệt hại nặng nề nhất.

Mưa đá thường xuất hiện cục bộ – chỉ trong phạm vi hẹp, thời gian ngắn (từ 5–15 phút) nhưng hậu quả lại có thể rất lớn.

Vì sao hiện tượng mưa đá chỉ xuất hiện vào mùa nóng?

Nhiều người thắc mắc: mưa đá là băng tuyết, vậy tại sao lại xuất hiện vào mùa nóng thay vì mùa lạnh? Nguyên nhân nằm ở sự đối lưu khí quyển mạnh mẽ trong giai đoạn chuyển mùa, đặc biệt là từ tháng 3 đến tháng 5 ở Việt Nam.

• Không khí nóng bốc lên nhanh: Mùa nóng khiến mặt đất hấp thụ lượng nhiệt lớn, không khí gần mặt đất trở nên nóng và nhẹ, bốc lên cao nhanh chóng, tạo dòng khí đối lưu mạnh.
• Tầng khí lạnh phía trên: Khi không khí ấm di chuyển lên vùng cao lạnh hơn, hơi nước trong đó nhanh chóng ngưng tụ và đóng băng.
• Sự chênh lệch nhiệt độ lớn: Nhiệt độ giữa mặt đất và tầng cao chênh nhau càng nhiều thì mây dông càng mạnh, làm tăng khả năng xuất hiện mưa đá.
• Hiện tượng dông nhiệt: Vào mùa nóng, dông thường xảy ra vào buổi chiều hoặc tối, khi bức xạ mặt trời giảm đột ngột, gây mất cân bằng nhiệt – điều kiện lý tưởng cho sự hình thành hạt băng.

Vì vậy, dù là băng, mưa đá lại thường xuất hiện vào thời điểm nóng nhất trong năm, khi khí quyển có nhiều năng lượng để tạo ra dòng đối lưu mạnh.

Dấu hiệu nhận biết mưa đá sắp xảy ra

Mưa đá thường đến rất nhanh, nhưng nếu để ý, ta vẫn có thể nhận ra một số dấu hiệu cảnh báo sớm như:

• Trời chuyển mây đen, mây phát triển cao và dày – đặc biệt là mây có hình “đuôi rồng” hoặc “nấm khổng lồ”.
• Gió đổi hướng đột ngột, thổi mạnh và lạnh.
• Không khí trở nên ngột ngạt, oi bức dù trời bắt đầu tối.
• Sấm chớp xuất hiện liên tục dù chưa có mưa.
• Xuất hiện mưa rào hạt to, lẫn hạt nước lạnh hoặc băng nhỏ – đây là tín hiệu rõ ràng nhất cho thấy mưa đá đang đến.

Khi nhận thấy các hiện tượng mưa đá trên, người dân nên nhanh chóng tránh xa khu vực trống trải, che chắn tài sản và tìm nơi trú an toàn để hạn chế rủi ro.

Tác động của mưa đá đến đời sống, sinh hoạt

Tuy diễn ra trong thời gian ngắn, hiện tượng mưa đá gây thiệt hại đáng kể về kinh tế và đời sống. Một số ảnh hưởng chính gồm:

• Đối với nông nghiệp: Mưa đá có thể làm gãy đổ cây trồng, dập nát hoa màu, đặc biệt là rau, hoa, cây ăn quả. Sau mưa đá, nhiều vùng nông nghiệp mất trắng.
• Đối với tài sản: Viên đá lớn có thể làm vỡ kính xe, thủng mái tôn, hư hỏng thiết bị ngoài trời.
• Đối với con người và động vật: Nếu không kịp tránh trú, mưa đá có thể gây chấn thương, thậm chí nguy hiểm tính mạng.
• Ảnh hưởng đến giao thông: Gây trơn trượt, tầm nhìn hạn chế, dễ dẫn đến tai nạn.
• Ảnh hưởng đến môi trường: Sự thay đổi nhiệt độ đột ngột làm biến đổi hệ sinh thái nhỏ tại khu vực xảy ra mưa.

Cách phòng tránh, giảm thiểu tác hại của hiện tượng mưa đá

Mưa đá là hiện tượng tự nhiên khó dự đoán và thường diễn ra trong thời gian rất ngắn. Tuy nhiên, nếu chuẩn bị tốt, người dân hoàn toàn có thể giảm thiểu đáng kể thiệt hại về người và tài sản. Dưới đây là một số biện pháp phòng tránh, ứng phó hiệu quả trước – trong – và sau khi mưa đá xảy ra.

Chủ động theo dõi và cập nhật thông tin thời tiết

Biện pháp phòng tránh đầu tiên và quan trọng nhất là theo dõi thường xuyên dự báo khí tượng thủy văn, đặc biệt là các cảnh báo dông, lốc, mưa lớn cục bộ.

• Nguồn thông tin chính thống: Nên cập nhật qua website hoặc ứng dụng của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, Đài Truyền hình, Đài tiếng nói Việt Nam, hoặc các trang chính thức của cơ quan khí tượng địa phương.
• Ứng dụng công nghệ: Sử dụng các app thời tiết trên điện thoại như Windy, AccuWeather, Weather Forecast… để nhận cảnh báo sớm.
• Nhận biết tự nhiên: Khi thấy mây đen dày đặc, gió lạnh nổi lên đột ngột, hoặc sấm chớp xuất hiện liên tục, cần chủ động dừng các hoạt động ngoài trời, di chuyển đến nơi an toàn.

Việc cập nhật thông tin sớm giúp người dân chủ động thời gian che chắn tài sản, bảo vệ mùa màng, đồng thời tránh ra ngoài khi thời tiết có dấu hiệu bất thường.

Gia cố nhà cửa, bảo vệ tài sản và cây trồng trước hiện tượng mưa đá

Trước khi mùa mưa dông bắt đầu, đặc biệt là ở các khu vực thường xảy ra mưa đá như vùng núi, trung du, người dân nên kiểm tra, sửa chữa và củng cố nhà cửa để hạn chế thiệt hại.

Đối với nhà ở:

• Kiểm tra mái tôn, ngói, cửa sổ; gia cố lại các vị trí dễ bị tốc mái.
• Dùng vật liệu chống vỡ cho cửa kính (phim dán chống va đập hoặc tấm che nhựa).
• Chuẩn bị tấm bạt dày hoặc vải bạt để che đồ đạc, phương tiện khi cần thiết.
• Nếu có tầng áp mái, nên bố trí nơi trú tạm ở tầng thấp khi có cảnh báo mưa đá lớn.

Đối với phương tiện và tài sản:

• Đưa ô tô, xe máy vào nhà hoặc nơi có mái che kiên cố.
• Không để vật dụng ngoài trời như chậu cảnh, thiết bị điện tử, vật liệu dễ vỡ…
• Đối với vùng nông nghiệp, có thể dựng khung lưới che, dùng màng nilon hoặc lưới chắn mưa đá để bảo vệ cây trồng có giá trị cao (như dâu tây, rau củ, hoa…).

Những hành động chuẩn bị nhỏ này có thể giúp giảm thiểu thiệt hại hàng chục đến hàng trăm triệu đồng khi mưa đá bất ngờ xảy ra.

Ứng phó an toàn khi mưa đá đang xảy ra

Khi hiện tượng mưa đá bắt đầu, ưu tiên hàng đầu là đảm bảo an toàn tính mạng cho bản thân và người xung quanh.

Nếu đang ở trong nhà:

• Đóng chặt cửa sổ, cửa ra vào để tránh gió lùa mạnh làm vỡ kính.
• Không đứng gần cửa kính, mái tôn hoặc khu vực có khả năng sập đổ.
• Rút các thiết bị điện khỏi nguồn điện để tránh cháy nổ do sét đánh lan.

Nếu đang ở ngoài trời:

• Nhanh chóng tìm nơi trú an toàn, như nhà dân, trạm xăng, nhà chờ xe buýt, hoặc bất kỳ nơi nào có mái che vững chắc.
• Không trú dưới gốc cây, cột điện, biển quảng cáo hoặc khu vực trống trải vì có nguy cơ bị sét đánh hoặc gió quật ngã.
• Dùng túi xách, balo, áo khoác che đầu để tránh bị đá rơi trúng gây thương tích.
• Nếu đang lái xe, nên tấp xe vào lề đường, bật đèn cảnh báo và trú dưới cầu hoặc mái che (nếu có thể).

Ngoài ra, tuyệt đối không cố quay phim, chụp ảnh mưa đá ở nơi trống trải – điều này tiềm ẩn rủi ro rất lớn.

Xử lý và khắc phục sau hiện tượng mưa đá

Sau khi mưa đá kết thúc, cần bình tĩnh kiểm tra thiệt hại và thực hiện các bước khắc phục an toàn, tránh rủi ro thứ cấp.

• Kiểm tra mái nhà, tường, cửa kính xem có nứt vỡ hay không. Nếu phát hiện hư hỏng, cần sửa chữa ngay để tránh rò rỉ khi có mưa tiếp theo.
• Dọn dẹp cành cây gãy đổ, vật cản trên mái hoặc đường đi để đảm bảo an toàn.
• Đối với nông nghiệp, nên phun thuốc chống nấm bệnh cho cây bị dập nát, cắt bỏ phần hư hại để cây hồi phục nhanh.
• Không chạm vào dây điện rơi, báo ngay cho cơ quan điện lực hoặc chính quyền địa phương nếu phát hiện sự cố.

Ngoài ra, người dân nên ghi nhận thiệt hại bằng hình ảnh, video để làm căn cứ hỗ trợ bồi thường bảo hiểm (nếu có tham gia).

Tạm kết

Hiện tượng mưa đá là kết quả của sự đối lưu mạnh mẽ trong khí quyển – một minh chứng cho sức mạnh khó lường của thiên nhiên. Dù không thể ngăn chặn hoàn toàn, chúng ta hoàn toàn có thể chủ động phòng tránh, bảo vệ bản thân và tài sản bằng cách hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và biện pháp ứng phó. Sự chuẩn bị tốt chính là “lá chắn” hiệu quả nhất trước những bất thường của thời tiết.

XEM THÊM:

Đặc điểm của thời tiết nồm ẩm là gì? Những điều nên và không nên làm

Bí quyết giữ ấm cơ thể để phòng bệnh hô hấp khi giao mùa