Đá khô là gì? Công dụng và những lưu ý an toàn khi sử dụng đá khô

Đá khô, hay còn gọi là băng khô, là một vật liệu quen thuộc trong cuộc sống hiện đại với nhiều ứng dụng đa dạng từ thực phẩm, y tế đến công nghiệp và giải trí. Với đặc tính thăng hoa trực tiếp từ thể rắn sang khí và nhiệt độ cực thấp, băng khô mang lại hiệu quả làm lạnh vượt trội nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu sử dụng sai cách. Chính vì thế, Hoàng Hà Mobile sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn băng khô là gì, quá trình sản xuất ra sao, những công dụng thực tế trong đời sống.

Đá khô là gì?

Là dạng rắn của khí carbon dioxide (CO₂). Đây là một chất đặc biệt bởi vì không giống như nước đá, băng khô không tan chảy thành nước khi gặp nhiệt độ cao. Thay vào đó, nó sẽ “bay hơi” trực tiếp từ thể rắn thành khí mà không trải qua giai đoạn lỏng, hiện tượng này gọi là “thăng hoa”. Nhiệt độ thăng hoa của băng khô vào khoảng -78.5°C, lạnh hơn rất nhiều so với nước đá thông thường.

Điều thú vị là băng khô không có màu, không có mùi và cũng không độc hại. Khi bay hơi, nó tạo ra làn khói trắng mờ ảo, thường thấy trong các buổi tiệc hoặc sân khấu. Đây cũng là lý do vì sao nhiều người nhầm tưởng rằng đó là khói thật, nhưng thực chất đó chỉ là khí CO₂ ngưng tụ với hơi nước trong không khí.

Vì không để lại chất lỏng sau khi “tan chảy”, băng khô rất tiện dụng trong việc bảo quản lạnh. Nó thường được dùng trong ngành công nghiệp thực phẩm, y tế, vận chuyển hàng hóa lạnh, và nhiều ứng dụng khác.

Quy trình sản xuất đá khô

Bước đầu tiên trong sản xuất băng khô là thu thập khí CO₂ tinh khiết, thường được thu hồi từ các nhà máy sản xuất amoniac, nhà máy hóa chất, hoặc từ các quá trình đốt cháy nhiên liệu. Khí CO₂ sau đó được nén lại dưới áp suất rất cao, đồng thời làm lạnh để biến đổi thành dạng lỏng.

Khi khí CO₂ hóa lỏng, nó sẽ được đưa qua một van giảm áp. Tại đây, áp suất được hạ xuống đột ngột, khiến một phần CO₂ bốc hơi, phần còn lại sẽ chuyển thành dạng “tuyết CO₂”. Tuyết này sau đó sẽ được đưa vào máy ép để nén lại thành các khối băng khô với nhiều kích thước khác nhau: dạng viên nhỏ, dạng khối hoặc dạng thanh.

Các khối băng khô sau khi hoàn tất sẽ được bảo quản trong những thùng cách nhiệt đặc biệt để hạn chế sự thăng hoa. Do băng khô không thể tồn tại lâu trong điều kiện nhiệt độ thường, nên việc bảo quản là vô cùng quan trọng để duy trì chất lượng và hiệu quả sử dụng.

Toàn bộ quy trình trên diễn ra khép kín và không phát sinh chất thải độc hại, nên băng khô được xem là sản phẩm thân thiện với môi trường nếu được sản xuất đúng cách. Tuy nhiên, vì liên quan đến khí CO₂ nên việc sản xuất cần đảm bảo yếu tố an toàn, tránh để khí thoát ra môi trường gây ngạt khí hoặc làm tăng hiệu ứng nhà kính.

Công dụng của đá khô trong cuộc sống

Băng khô ngày càng trở nên phổ biến nhờ vào những ứng dụng đa dạng, thiết thực trong nhiều lĩnh vực của đời sống và công nghiệp. 

Bảo quản thực phẩm tươi sống

Băng khô được xem là “trợ thủ đắc lực” trong lĩnh vực bảo quản thực phẩm, đặc biệt là các mặt hàng tươi sống như hải sản, thịt cá, rau củ quả. Với nhiệt độ cực thấp và khả năng thăng hoa trực tiếp từ rắn sang khí, băng khô giúp giữ thực phẩm luôn trong trạng thái lạnh sâu. Không giống nước đá thông thường, băng khô không làm ướt thực phẩm, giúp bề mặt luôn khô ráo, tươi ngon và không bị dập nát trong quá trình vận chuyển.

Các đơn vị chuyên cung cấp thực phẩm đông lạnh, nhà hàng, quán ăn, hay các dịch vụ giao hàng thực phẩm đường dài đều sử dụng băng khô để bảo đảm chất lượng hàng hóa. Đặc biệt, băng khô còn phù hợp cho các hộ gia đình cần ướp lạnh thực phẩm trong những chuyến dã ngoại, du lịch hoặc khi mất điện tạm thời.

Một ưu điểm khác là thời gian tan của băng khô lâu hơn nước đá thường. Nhờ đó, người dùng có thể bảo quản thực phẩm lên đến 24–48 tiếng nếu được đóng gói đúng cách. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, không đặt thực phẩm tiếp xúc trực tiếp với đá khô vì nhiệt độ quá thấp có thể làm đông cứng và hỏng kết cấu thực phẩm. Tốt nhất nên đặt một lớp vải, giấy báo hoặc hộp nhựa ngăn cách để bảo vệ thực phẩm an toàn.

Ứng dụng trong y tế và bảo quản dược phẩm

Trong lĩnh vực y tế và dược phẩm, băng khô đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nhờ khả năng duy trì nhiệt độ thấp ổn định, băng khô được sử dụng phổ biến trong quá trình vận chuyển vắc-xin, mẫu máu, tế bào, mô sinh học hay các loại thuốc cần được bảo quản lạnh. Với yêu cầu bảo quản nghiêm ngặt trong điều kiện nhiệt độ từ -20°C đến -78°C, băng khô là giải pháp phù hợp hơn cả so với nước đá hay các túi gel làm lạnh thông thường.

Ngoài ra, trong các phòng thí nghiệm, băng khô còn được dùng để làm lạnh nhanh mẫu vật hoặc tạo điều kiện phản ứng trong môi trường nhiệt độ thấp. Một ứng dụng khác là trong ngành pháp y và nhà xác, nó giúp ướp xác tạm thời trong quá trình chờ xử lý hoặc vận chuyển thi thể đi xa.

Đặc biệt trong đại dịch COVID-19, băng khô từng được sử dụng để vận chuyển vắc-xin đến các vùng sâu vùng xa, nhờ vào khả năng giữ nhiệt tốt mà không cần dùng đến điện. Thậm chí, băng khô cũng giúp kéo dài tuổi thọ của thiết bị y tế khi cần vận chuyển qua khoảng cách xa.

Tạo hiệu ứng khói cho sự kiện, sân khấu

Một trong những ứng dụng “thú vị” và phổ biến của đá khô chính là tạo hiệu ứng khói trong các sự kiện như tiệc cưới, sinh nhật, sân khấu ca nhạc, chương trình biểu diễn hoặc chụp ảnh nghệ thuật. Khi băng khô được cho vào nước nóng, nó sẽ tạo ra một làn khói trắng bay lượn, trông giống như sương mù hay làn khói mờ ảo. Hiệu ứng này không chỉ đẹp mắt mà còn rất an toàn nếu được kiểm soát đúng cách.

Sở dĩ có hiện tượng khói là do băng khô thăng hoa thành khí CO₂ lạnh, khi tiếp xúc với hơi nước ấm sẽ ngưng tụ lại thành các hạt nhỏ li ti, tạo cảm giác như một làn mây mờ đang trôi. Khác với khói thật từ lửa hoặc thuốc tạo khói (có thể gây hại cho sức khỏe), làn “khói” từ băng khô hoàn toàn không độc và không gây kích ứng mắt hay đường thở, nên rất phù hợp dùng trong không gian kín như hội trường.

Nhiều công ty tổ chức sự kiện hiện nay thường sử dụng máy tạo khói bằng băng khô để kiểm soát tốt hơn lượng khói và hiệu ứng tạo ra. Ngoài ra, trong ngành điện ảnh và sân khấu kịch, băng khô còn được dùng để mô phỏng cảnh quay lạnh giá, sương mù hoặc tạo bầu không khí huyền bí.

Ứng dụng trong công nghiệp làm sạch

Một ứng dụng công nghiệp ít người biết đến nhưng cực kỳ hiệu quả của băng khô là làm sạch bề mặt bằng phương pháp phun đá khô. Đây là kỹ thuật sử dụng các viên đá nhỏ được nén và phun ra với tốc độ cao để làm sạch bề mặt kim loại, máy móc, khuôn đúc, bảng mạch điện tử, hoặc động cơ ô tô. Quá trình này hoàn toàn không sử dụng nước, không chất tẩy rửa, không tạo ra bụi hoặc cặn bẩn thứ cấp.

Cơ chế hoạt động dựa trên ba yếu tố chính: nhiệt độ cực lạnh giúp làm co rút và tách lớp bẩn khỏi bề mặt, lực tác động cơ học từ băng khô bay với tốc độ cao và quá trình thăng hoa giúp bóc tách mảng bám hiệu quả. Nhờ đó, kỹ thuật này được ưa chuộng trong các ngành như sản xuất thực phẩm, điện tử, hàng không và công nghiệp ô tô.

Ưu điểm của phương pháp này là không gây ăn mòn bề mặt, không làm hư hỏng linh kiện và có thể làm sạch cả những khu vực khó tiếp cận. Đặc biệt, sau khi làm sạch xong, băng khô thăng hoa hoàn toàn thành khí CO₂, không để lại bất kỳ chất thải nào – cực kỳ thân thiện với môi trường.

Sử dụng đá khô có an toàn không?

Băng khô bản chất là khí CO₂ đông đặc, không chứa chất độc hại nên được xem là an toàn khi sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, cũng chính vì đặc điểm hóa học đặc biệt nên nếu dùng không cẩn thận, băng khô có thể gây ra nhiều rủi ro nghiêm trọng.

• Đầu tiên là nguy cơ bỏng lạnh. Vì nhiệt độ của đá có thể xuống dưới -78°C, nên nếu cầm nắm trực tiếp bằng tay trần sẽ gây bỏng lạnh. Da tiếp xúc lâu sẽ bị tê cóng, phồng rộp và thậm chí là hoại tử nếu không xử lý kịp thời.

• Thứ hai là vấn đề nguy cơ ngạt khí. Trong không gian kín hoặc kém thông gió, băng khô thăng hoa tạo ra lượng lớn khí CO₂, làm giảm nồng độ oxy. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong khoang xe, phòng nhỏ, tủ đông… Có những trường hợp ngất xỉu, thậm chí tử vong nếu hít phải lượng lớn khí CO₂ trong thời gian ngắn.
• Ngoài ra, băng khô cũng không nên để trong bình kín hoàn toàn vì khi thăng hoa, khí CO₂ sẽ làm tăng áp suất bên trong, dễ gây nổ. Đây là lý do vì sao thùng đựng đá luôn phải có lỗ thoát khí nhỏ hoặc được làm bằng vật liệu có khả năng chịu áp suất.

Lưu ý khi sử dụng đá khô

Không tiếp xúc trực tiếp bằng tay trần: Băng khô có nhiệt độ rất thấp, do đó cần sử dụng găng tay dày, khăn bọc hoặc dụng cụ kẹp khi di chuyển, cắt hoặc cho vào thiết bị. Tuyệt đối không cầm đá bằng tay không để tránh gây bỏng lạnh.

Sử dụng trong không gian thông thoáng:  Đừng dùng băng khô trong phòng kín hoặc xe hơi không mở cửa sổ. Khi đá bay hơi, khí CO₂ lan tỏa sẽ làm loãng lượng oxy trong không khí, gây ngạt nếu nồng độ quá cao. Luôn đảm bảo có luồng không khí lưu thông tốt.

Không để trong thùng kín hoàn toàn: Không bao giờ cất đá trong bình hoặc chai nhựa/bình giữ nhiệt kín. Quá trình thăng hoa sẽ khiến áp suất tăng cao và có thể làm vật chứa phát nổ. Thùng chứa đá phải có van xả áp hoặc khe hở nhỏ.

Không để gần trẻ nhỏ hoặc vật nuôi: Vì đá trông giống nước đá bình thường, trẻ em hoặc thú cưng có thể nghịch và tiếp xúc trực tiếp, gây bỏng lạnh hoặc hít phải khí CO₂. Luôn để băng khô xa tầm tay trẻ và vật nuôi.

Bảo quản đúng cách: Để băng khô lâu hơn, nên cất trong thùng cách nhiệt, không mở nắp quá thường xuyên. Tránh để dưới ánh nắng trực tiếp hoặc nơi có nhiệt độ cao để hạn chế quá trình bay hơi nhanh.

Không ăn hoặc hít khí băng khô: Dù không độc nhưng bạn không được dùng để ăn hoặc hít khí trực tiếp. Việc đưa băng khô vào miệng có thể gây tổn thương niêm mạc, bỏng nặng hoặc ngạt khí.

Lời kết

Đá khô không chỉ là một loại “nước đá đặc biệt”, mà còn là công cụ hỗ trợ đắc lực trong nhiều lĩnh vực từ đời sống thường nhật đến các ngành công nghiệp hiện đại. Tuy mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc sử dụng băng khô đòi hỏi người dùng phải có kiến thức nhất định về tính chất và các nguy cơ tiềm ẩn. Và chỉ khi sử dụng đúng cách, băng khô mới phát huy hết công dụng vốn có và trở thành người bạn đồng hành hữu ích, an toàn trong nhiều tình huống khác nhau của cuộc sống.

XEM THÊM:

GG Gemini là gì? Tất tần tật thông tin về AI mới nhất của Google

Mùa nồm kéo dài bao lâu? Cách chống nồm ẩm hiệu quả bạn nên biết