Một trong những đại lượng vật lý đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực đời sống chính là áp lực và áp suất. Vậy áp lực là gì và áp suất là gì? Chúng có mối quan hệ như thế nào? Bài viết này sẽ cùng bạn đi tìm hiểu về những khái niệm cơ bản, phân biệt rõ ràng giữa áp lực và áp suất để học tốt môn vật lý hơn.
Áp lực là gì?
Áp lực (ký hiệu: F) là đại lượng vật lý thể hiện lực ép tác dụng vuông góc lên một diện tích nhất định. Nói một cách đơn giản hơn, áp lực là độ lớn của lực ép chia cho diện tích bị ép.
Công thức tính áp lực
FA = F / S
- FA: Áp lực (N/m²)
- F: Lực ép (N)
- S: Diện tích bị ép (m²)
Đặc điểm của áp lực là gì?
- Có phương vuông góc với mặt bị ép: Lực ép phải tác dụng vuông góc với mặt bị ép để tạo ra áp lực.
- Có thể đo được bằng đơn vị: Đơn vị đo áp lực phổ biến nhất là Newton trên mét vuông (N/m²) hay Pascal (Pa).
- Có thể thay đổi: Áp lực có thể thay đổi tùy thuộc vào lực ép và diện tích bị ép.
Ví dụ về áp lực là gì?
- Khi ta dẫm lên mặt đất, lực ép của cơ thể tác dụng lên diện tích của bàn chân tạo ra áp lực lên mặt đất.
- Khi ta bơm xe đạp, lực ép của tay tác dụng lên diện tích của piston tạo ra áp lực lên không khí trong lốp xe, giúp xe căng lên.
- Khi ta đập búa vào đinh, lực ép của búa tác dụng lên diện tích đầu đinh tạo ra áp lực đủ lớn để đóng đinh vào gỗ.
Vai trò của áp lực là gì?
Áp lực đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực của đời sống như:
- Cơ học: Áp lực được sử dụng để tạo ra lực đẩy, lực nâng, lực kẹp,… trong các động cơ, máy móc.
- Vật lý: Áp lực được sử dụng để giải thích các hiện tượng như áp suất khí quyển, lực đẩy Archimedes,…
- Kỹ thuật: Áp lực được sử dụng trong các thiết bị như máy ép, máy thủy lực,…
Áp suất là gì?
Sau khi tìm hiểu về áp lực là gì, chúng ta sẽ tìm hiểu thêm một khái niệm mà mọi người hay nhầm lẫn. Đó là áp suất. Áp suất (ký hiệu: p) là đại lượng vật lý thể hiện độ lớn của áp lực tác dụng lên một đơn vị diện tích. Nói cách khác, áp suất là lực ép chia cho diện tích bị ép trên một mét vuông.
Công thức tính áp suất
p = F / S
- p: Áp suất (N/m², Pa)
- F: Lực ép (N)
- S: Diện tích bị ép (m²)
Đặc điểm của áp suất
- Có phương vuông góc với mặt bị ép: Giống như áp lực, áp suất cũng tác dụng vuông góc với mặt bị ép.
- Có thể đo được bằng đơn vị: Đơn vị đo áp suất phổ biến nhất là Pascal (Pa), N/m², atm (atmosfera), mmHg (milimet thủy ngân),…
- Có thể thay đổi: Áp suất có thể thay đổi tùy thuộc vào lực ép và diện tích bị ép.
Ví dụ về áp suất
Để phân biệt rõ sự khác nhau giữa áp suất và áp lực là gì, chúng ta có thể tìm hiểu thêm ví dụ về áp suất:
- Khi ta ngâm mình trong nước, áp suất nước tác dụng lên cơ thể ta từ mọi phía. Áp suất này phụ thuộc vào độ sâu của ta trong nước.
- Khi ta đi xe đạp, áp suất khí quyển tác dụng lên mặt trước của xe, tạo ra lực cản.
- Khi ta sử dụng máy bơm hơi, áp suất khí nén được tạo ra trong máy giúp bơm xe, bóng,…
Vai trò của áp suất
Áp suất đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực như:
- Khí tượng thủy văn: Áp suất khí quyển giúp dự báo thời tiết, khí hậu.
- Kỹ thuật: Áp suất được sử dụng trong các thiết bị như máy ép, máy nén khí, phanh thủy lực,…
- Y học: Áp suất được sử dụng trong các phương pháp điều trị như tiêm tĩnh mạch, chụp X-quang,…
Sự khác nhau giữa áp lực và áp suất là gì?
Để tìm hiểu sự khác nhau giữa áp lực và áp suất, chúng ta cần tìm hiểu bảng sau đây:
| Đặc điểm | Áp lực (FA) | Áp suất (p) |
| Định nghĩa | Lực tác dụng lên một mặt | Độ lớn của áp lực tác dụng lên một đơn vị diện tích |
| Công thức | FA = F/S | p = F / S |
| Đơn vị đo | Newton (N) | Pascal (Pa), N/m², atm, mmHg |
| Bản chất | Đại lượng vectơ | Đại lượng vô hướng |
| Tính chất | Có phương, chiều và độ lớn | Chỉ có độ lớn |
| Cách đo | Dùng lực kế | Dùng các dụng cụ đo áp suất như áp kế, đồng hồ đo áp suất |
| Ví dụ | Lực của chân khi ta dẫm lên mặt đất | Áp suất nước tác dụng lên đáy bể |
| Vai trò | Dùng để tạo ra lực đẩy, lực nâng, lực kẹp | Dùng trong nhiều lĩnh vực như khí tượng thủy văn, kỹ thuật, y học |
Lưu ý:
- Áp lực và áp suất có liên quan mật thiết với nhau nhưng là hai đại lượng khác nhau.
- Áp lực là đại lượng thể hiện tổng lực tác dụng lên một diện tích, trong khi áp suất là đại lượng thể hiện độ lớn của áp lực trên một đơn vị diện tích.
Bài tập vận dụng liên quan đến áp lực và áp suất
Sau khi đã tìm hiểu áp lực là gì và áp suất là gì, bạn có thể tìm hiểu một số bài tập vận dụng liên quan như sau:
Bài 1
Một người đi xe đạp có trọng lượng 60kg tác dụng lên mặt đường một áp suất 150N/m². Diện tích tiếp xúc của mỗi bánh xe với mặt đường là bao nhiêu?
Giải:
Gọi diện tích tiếp xúc của mỗi bánh xe với mặt đường là S (m²).
Theo công thức tính áp suất, ta có:
p = F / S => 150N/m² = 600N / 2S (vì có 2 bánh xe)
=> S = 600N / (150N/m² * 2) = 2m²
Vậy diện tích tiếp xúc của mỗi bánh xe với mặt đường là 2m².
Bài 2
Một chiếc tàu ngầm có diện tích mặt phẳng đáy là 200m². Khi lặn xuống độ sâu 100m, áp suất tác dụng lên vỏ tàu là bao nhiêu? Biết trọng lượng riêng của nước biển là 10000N/m³.
Giải:
Áp suất tác dụng lên vỏ tàu bằng áp suất nước ở độ sâu 100m.
Áp suất nước ở độ sâu h được tính theo công thức:
p = d * h
Trong đó:
- p: Áp suất nước (Pa)
- d: Trọng lượng riêng của nước (N/m³)
- h: Độ sâu (m)
Vậy, áp suất tác dụng lên vỏ tàu là:
p = 10000N/m³ * 100m = 1000000Pa
Bài 3
Sau khi tìm hiểu áp lực là gì, áp suất là gì, chúng ta có thể vận dụng để giải bài tập sau đây:
Một bình trụ có diện tích đáy là 30cm². Người ta đổ nước vào bình đến độ cao 40cm. Áp suất do nước tác dụng lên đáy bình là bao nhiêu?
Giải:
Áp suất do nước tác dụng lên đáy bình bằng áp suất nước ở độ cao 40cm.
Áp suất nước ở độ cao h được tính theo công thức:
p = d * h
Trong đó:
- p: Áp suất nước (Pa)
- d: Trọng lượng riêng của nước (N/m³)
- h: Độ cao (m)
Đổi đơn vị:
- 40cm = 0,4m
Vậy, áp suất do nước tác dụng lên đáy bình là:
p = 10000N/m³ * 0,4m = 4000Pa
Bài 4
Sau khi tìm hiểu áp lực là gì, bạn có thể vận dụng để giải bài tập sau:
Một khối gỗ hình lập phương có cạnh dài 5cm được đặt trong nước. Trọng lượng riêng của gỗ là 8000N/m³. Áp lực do khối gỗ tác dụng lên mặt đáy của bình là bao nhiêu?
Giải:
Bước 1: Tính trọng lượng của khối gỗ:
Trọng lượng của khối gỗ được tính theo công thức:
P = m * g
Trong đó:
- P: Trọng lượng (N)
- m: Khối lượng (kg)
- g: Gia tốc trọng lực (m/s²) (g ≈ 10m/s²)
Khối lượng của khối gỗ được tính theo công thức:
m = D * V
Trong đó:
- m: Khối lượng (kg)
- D: Trọng lượng riêng (N/m³)
- V: Thể tích (m³)
Thể tích của khối gỗ hình lập phương được tính theo công thức:
V = a^3
Trong đó:
- V: Thể tích (m³)
- a: Cạnh (m)
Vậy, khối lượng của khối gỗ là:
m = D * V = 8000N/m³ * (0,05m)^3 = 10N
Trọng lượng của khối gỗ là:
P = m * g = 10N * 10m/s² = 100N
Bước 2: Tính áp lực do khối gỗ tác dụng lên mặt đáy của bình:
Áp lực do khối gỗ tác dụng lên mặt đáy của bình bằng trọng lượng của khối gỗ chia cho diện tích mặt đáy của bình.
Diện tích mặt đáy của bình bằng diện tích một mặt của khối gỗ hình lập phương.
Diện tích một mặt của khối gỗ hình lập phương được tính theo công thức:
S = a^2
Vậy, áp lực do khối gỗ tác dụng lên mặt đáy của bình là:
p = P / S = 100N / (0,05m)^2 = 40000N
Lưu ý khi giải bài tập liên quan đến áp suất và áp lực là gì?
Để giải bài tập liên quan đến áp lực và áp suất một cách chính xác và hiệu quả, bạn cần lưu ý một số điểm sau:
Nắm vững các khái niệm cơ bản
Khi giải bài tập áp lực và áp suất, bạn cần nắm vững một số khái niệm và công thức như sau:
- Áp lực: Là lực tác dụng lên một mặt.
- Áp suất: Là độ lớn của áp lực tác dụng lên một đơn vị diện tích.
- Công thức tính áp suất: p = F/S, trong đó:
- p: Áp suất (Pa)
- F: Lực tác dụng (N)
- S: Diện tích bị ép (m²)
- Đơn vị đo áp suất: Pascal (Pa), N/m², atm, mmHg,…
- Các dạng bài tập áp dụng:
- Tính áp suất khi biết lực và diện tích bị ép.
- Tính lực khi biết áp suất và diện tích bị ép.
- Tính diện tích bị ép khi biết lực và áp suất.
- So sánh áp suất trong các trường hợp khác nhau.
- Vận dụng kiến thức về áp lực và áp suất để giải thích các hiện tượng vật lý.
Phân tích đề bài cẩn thận
Sau đây là các bước phân tích đề bài trước khi giải đề mà các bạn cần nắm rõ:
- Xác định các đại lượng đã biết và cần tìm trong đề bài.
- Xác định các công thức cần sử dụng để giải bài tập.
- Lập kế hoạch giải bài tập một cách hợp lý.
Thực hiện các phép tính chính xác và phân tích kết quả
Trong quá trình tính toán, bạn có thể sử dụng máy tính bỏ túi nếu cần thiết. Sau đó bạn có thể kiểm tra lại kết quả sau khi tính toán và phân tích kết quả thu được có ý nghĩa gì. Ngoài ra, các bạn còn có thể so sánh kết quả thu được với các giá trị thực tế hoặc các bài tập tương tự.
Như vậy, chúng ta đã biết áp lực là gì và áp suất là gì qua bài viết trên. Đây là hai đại lượng vật lý có liên quan mật thiết với nhau nhưng có sự khác biệt rõ ràng về bản chất. Hiểu rõ về áp lực và áp suất giúp chúng ta hiểu cách thức hoạt động của nhiều hiện tượng vật lý. Từ đó có thể ứng dụng vào học tập hoặc các lĩnh vực khác nhau trong đời sống.
Tham khảo bài viết liên quan:
